۱. تقریرات مصدق در زندان درباره حوادث زندگی خویش،
یادداشت شده به اهتمام سرهنگ جلیل بزرگمهر وکیل آن مرحوم در دادگاههای نظامی، تردیدی نیست که مرحوم دکتر محمد مصدق در تاریخ ایران منشا تاثیری عظیم شد و یکی از سرفصلهای مهم تحول سیاسی ایران در دوره حکومت او اتفاق افتاد. پس برای داوری درست و بی غرضانه ی تاریخ در حق او، شناختن گوشه های مختلف سرگذشت او لازم است و برای رسیدن به چنین مقصودی به اسناد و مدارک اصیل و اساسی احتیاج داریم. از جمله اسناد و مدارکی که با سرافرازی و افتخار در کتاب خاطرات دکتر مصدق در زندان تقدیم علاقه مندان می شود یادداشتهایی است پراکنده که سرهنگ جلیل بزرگمهر وکیل صدیق آن مرحوم در دادگاههای نظامی، با همتی والا و جراتی تحسین آمیز از گفته های مصدق در زندان جمع آوری و نگهداری کرده است.
۲. زرتشت و زرتشتیان
نوشته بهمن انصاری این کتاب مجموعه ای کمیاب از این دین، و تاثیر آن در فرهنگ ایرانی ست. این کتاب، به دو بخش اختصاص دارد. بخش نخست ، به صورت جامع تاریخ دین زرتشت در دوران باستان و ریشه و بنیان آن در هزاره های دور، و نقش آن در تکامل فرهنگ ایرانی با نگاهی فلسفی و عمیق، به کاوش در آورده است. بخش دوم ، تاریخ اجتماعی-سیاسی و فرهنگی زرتشتیان پس از ظهور اسلام با تکیه بر مهمترین منابع تاریخی گردآوری شده. همچنین ابهامات تاریخی و تاریخ کمتر شناخته شده ی پیروان مزدیسنا در دوران اسلامی، مورد بازشناسی قرار گرفته است. ایران زمین دارای تمدنی بزرگ با بیشینه ای هفت هزار ساله و فرهنگی غنی و پربار است. در گذر هزاره ها، قومیت های ایرانی در سرتاسر فلات ایران دست در دست یکدیگر داده و تمدنی باسکوه را بنیان گذاری کردند که با وجود فراز و نشیب های تاریخی، همچنان تا امروز استوار و پابرجا باقی مانده است. از مهمترین تحولاتی که باورها و اعتقادات ایرانیان را رشد داد و باعث پیشرفت در همه زمینه ها گردید، رنسانس فرهنگی زرتشت بود.
۳. داغ ننگ
نوشته ناثانیل هاثورن، اولین رمان روانشناسانه آمریکایی و داستانی تاریک درباره عشق، جنایت و انتقام است. داستان کتاب، حول محور عملی ممنوعه می‌چرخد که زندگی سه نفر از اعضای یک اجتماع کوچک پیوریتن را برای همیشه تغییر می‌دهد: هستر پرین، زنی پرشور و تندخو که تاوان گناهش را در سکوت می‌پردازد؛ کشیشی مورد احترام به نام آرتور دیمسدال که برای مدتی طولانی است که از گناهی سر به مهر در رنج و عذاب است؛ و همسر بدذات هستر، راجر چیلینگورث، که عطشی سیری ناپذیر برای انتقام دارد. فضاها و محیط این رمان کلاسیک کاملا آمریکایی است، اما موضوعات مطرح شده در داستان از قبیل ماهیت گناه، تنازع میان شخصیت فردی و اجتماعی و هزینه‌های روحی و روانی زندگی در خارج از جامعه، جهان شمول و قابل تعمیم به همگان است. کتاب داغ ننگ که ساختاری به زیبایی تراژدی های یونانی دارد، بر حقیقت نهفته در ژرفای قلب آدمی چون خورشیدی درخشان نور می‌تاباند. نویسنده در این داستان مانند دیگر داستان‌هایش به مفهوم گناه اشاره دارد. در نظر او گناه کردن اجتناب ناپذیر است زیرا جزء طبیعت انسان است، بنابراین اهمیت چندانی ندارد، بلکه آنچه حائز اهمیت است توبه پس از گناه و سعی و تلاش در جبران آن و در نتیجه رسیدن به رستگاری است. در واقع گناه راهی برای رسیدن به رستگاری است.
۴. کاپیتولاسیون در ایران
نوشته “محمدعلی چلونگر”، کاپیتولاسیون به مفهوم کامل آن در زمان قاجاریه و با امضای قرارداد تجاری ترکمانچای در سال ۱۸۲۸ میلادی، در ایران برقرار شد؛ ولی قبل از آن هم در طی فرمان‌ها و قراردادهای منعقده مابین ایران و دول اروپایی نوعی از آن وجود داشته است .”در این کتاب سیر تاریخی حق قضاوت کنسولی (کاپیتولاسیون) در تاریخ ایران از آغاز تا الغای رسمی آن در ۱۳۰۶ ش، بررسی شده و به احیای آن در ۱۳۴۳ نیز مختصرا اشاره شده است. زمینه‌های پیدایش کاپیتولاسیون در مشرق زمین و کشورهای اسلامی، هدف‌های غربیان از درخواست این گونه امتیازات، سیر تاریخی کاپیتولاسیون از زمان مغول تا قاجاریه، مقاومت‌هایی که در مقابل این پدیده صورت گرفته و آثار و پیامدهای سیاسی، اجتماعی، اقتصادی، قضایی و فرهنگی تحمیل کاپیتولاسیون به ایران موضوعات اصلی کتاب هستند. مباحث کتاب در شش فصل سامان یافته است. فصل نخست درباره زمینه‌های پیدایش کاپیتولاسیون در مشرق زمین و کشورهای اسلامی و اهداف غربیان از درخواست این امتیاز است. در فصل دوم از پیدایش و سیر تاریخی آن در ایران از زمان مغول تا قاجاریه سخن به میان آمده است”. کاپیتولاسیون در زمان قاجاریه “که با امضای قرارداد ترکمانچای به وسیله روس‌ها به ایران تحمیل شد موضوع فصل سوم است. موضوع مقاومت‌های مختلف در برابر کاپیتولاسیون در فصل چهارم بحث شده است. در فصل پنجم چگونگی و جریان الغای کاپیتولاسیون از سوی مقامات ایرانی که از انقلاب مشروطیت آغاز شده بود بررسی می‌شود. فصل ششم به نتایج سیاسی، اجتماعی، اقتصادی، قضایی و فرهنگی تحمیل کاپیتولاسیون اختصاص یافته است.
۵. سرمایه اجتماعی و توسعه اقتصادی
نوشته “پاتریک فرانکوییس”، ترجمه دکتر محسن رنانی، سرمایه اجتماعی از یک سو ناشی از توسعه اقتصادی و از سوی دیگر عامل آن است و کتاب “سرمایه اجتماعی و توسعه اقتصادی”، فرانکوئیس توضیح می‌دهد که چرا برخی از کشورها در شرایط بهره‌وری پایین و ظاهرا سرمایه اجتماعی ضعیف فرورفته‌اند در حالی‌که دیگر کشورها در هر دو شاخص، قدرت بالایی دارند. در کتاب “سرمایه اجتماعی و توسعه اقتصادی”، به دو موضوع کلیدی سرمایه اجتماعی و کارآفرینی پرداخته شده است. در واقع این کتاب رابطه سرمایه اجتماعی و توسعه اقتصادی را از طریق “کارآفرینی” توضیح می‌دهد. این کتاب داستان تاثیر سرمایه اجتماعی بر فن آفرینی را به زبان فنی و دقیق و با استفاده از ابزارهای ریاضی به خوبی تشریح می‌کند. کتاب در هفت فصل نگاشته شده است. فصل اول کتاب، مقدمه است. فصل دوم اصطلاح “قابلیت اعتماد” را تعریف می‌کند و در فصل سه به این بحث پرداخته می‌شود که چرا قابلیت اعتماد برای نظام تولیدی به ویژه در کشورهای کمتر توسعه یافته مهم است. فصل چهارم ابزاری را معرفی می‌کند که به کمک آن بتوان به تجزیه و تحلیل شکل گیری ترجیحات افراد که در واقع منبع قابلیت اعتماد است، پرداخت. فصل پنجم بخش رسمی و تکنیکی کتاب است و با معرفی شرایط کافی نسبتا ساده‌ای، تعامل بین قابلیت اعتماد و تولید مدرن را تحلیل می‌کند. فصل ششم نکات مربوط به عدم مزیت دیرتر توسعه یافتن و نتایج سیاستی آن را مطرح می‌کند. در فصل هفتم، نتیجه‌گیری مطالب با ارائه پیشنهادهایی با هدف کاربرد وسیع تحلیلی ارائه شده است.
۶. همجنسگرایی و پیشینه آن در ایران
نوشته “اسد سیف”
این کتاب در واقع بخش نخست از کتاب “دگرباشان جنسی در ادبیات تبعید ایران” است. تنی چند از دوستان به من پیشنهاد نمودند که این بخش از کتاب را چون عمومیتر است، جداگانه نیز منتشر کنم. در استقبال از پیشنهاد دوستانم، متن حاضر را دگربار خوانده و به ضرورت ویرایش نموده ام. در دو فصل پایانی؛ نقد و بررسی کتاب “شاهدبازی در ادبیات فارسی” را نیز از “سیری در پدیده همجنسگرایی در ایران” جدا نموده ام.
۷. نخبگان سیاسی ایران بین دو انقلاب
نوشته “علیرضا ازغندی”،موضوع اصلی کتاب حاضر، بررسی کمی و کیفی منشا اجتماعی، صفات، ویژگی‌ها و نقش و تاثیر گروه نخبگان سیاسی در توسعه سیاسی و اجتماعی ایران است که حد فاصل دو انقلاب مشروطه و انقلاب اسلامی را در بر می‌گیرد. نگارنده در این اثر از عقاید متقدمان مکتب نخبه‌گرایی مانند “موسکا “و “دوپاره‌تو “بهره برده است. نویسنده معتقد است که “حکومت در ایران معاصر مشروعیت خود را از قدرتمندی گروهی، یعنی گروه نخبه، تامین می‌کند .”وی نوشتار حاضر را تلاشی برای آزمون دو فرضیه می‌داند:۱. تحولات سیاسی و اجتماعی جامعه ایران در صد سال اخیر تحت‌الشعاع منافع گروهی که در این کتاب به نام “نخبگان ” نامیده می‌شوند، قرار داشته است و در ایران نیز همانند سایر کشورهای در حال توسعه، نخبگان سیاسی و در راس آنها شخص شاه در تعیین پویش توسعه کشور تصمیم گیرنده نهایی هستند. ۲. این گروه نخبه چه در امر تربیت و تشکل سازمانی و چه در زمینه تصمیم‌گیری و چگونگی اعمال قدرت متقابلا متاثر از قدرت سازمان یافته نخبگان برون جامعه‌ای بوده است .کتاب در ۹ فصل نظام یافته است: فصل اول حاوی تعریف مفاهیم است. در فصل دوم از دیدگاه‌ها و نظریات مختلف درباره گروه نخبه ـ با تاکید بر دیدگاه‌های موسکا و پاره‌تو ـ بحث شده است. موضوع فصل سوم، شناخت و تبیین “رابطه طبقات اجتماعی با نظام سیاسی “است. در فصل چهارم تلاش شده گروه‌های رسمی و غیر رسمی اجتماعی در ایران معرفی شوند. در فصل‌های پنجم و ششم شکل‌گیری گروه نخبه سیاسی در دو حوزه مجریه و مقننه ایران در عصر قاجار و پهلوی بررسی می‌شوند. فصل هفتم به شناسایی کانون‌های جذب و تربیت نخبگان اختصاص دارد. در فصل هشتم خصوصیات و خلقیات گروه نخبه تشریح شده است. فصل نهم نتیجه‌گیری کتاب است که با عنوان “ارزیابی نهایی ـ رویارویی نخبگان سیاسی و جامعه “به چاپ رسیده است..
۸. اصلاح یا انقلاب
نوشته “رزا لوکزامبورگ” ترجمه اسدالله کشاورزی، لوکزامبورگ، یکی از رهبران جنبش کمونیستی آلمان بود که در سال ۱۹۱۹ به دست نیروهای امنیتی آلمان به قتل رسید. او در کتاب “اصلاح یا انقلاب “، محوری‌ترین مباحثات سوسیال دموکراسی آلمان را طرح نمود و علیه جنبش به پاخاست که برای تجدید نظرطلبی در نظریه مارکس آغاز شده بود و از سوی ادوارد برنشتاین رهبری می‌شد. لوکزامبورگ در این کتاب می‌نویسد: “نظریه برنشتاین از ما می‌خواهد که تحول اجتماعی و هدف نهایی سوسیال دموکراسی را به کناری نهیم و در عوض، اصلاحات اجتماعی که ابزار مبارزه طبقاتی است را به عنوان هدف جنبش برگزینیم ” لوکزامبورگ از فعالیت اصلاح‌طلبانه به مثابه ابزاری در خدمت مبارزه طبقاتی حمایت می‌کرد و هدف اصلاحات را یک انقلاب تمام عیار می‌دانست. او تاکید می‌کرد که در زمانی که انقلاب پرولتاریایی برای ساختن جامعه‌ای سوسیالیستی آغاز شده است، امید بستن به اصلاحات بی‌پایان تنها به نفع بورژوازی حاکم تمام می‌شود. لوکزامبورگ به همراه کارل کاتوتکسی مانع تسلط تجدید نظرطلبی بر حزب سوسیالیست آلمان شدند. روش اپورتونیستی، تطبیق سرمایه، تحقیق سوسیالیسم از طریق اصلاحات اجتماعی، سرمایه‌داری و دولت، نتایج اصلاح طلبی اجتماعی و ماهیت کلی اصلاح طلبی، توسعه اقتصادی و سوسیالیسم، تعاونی‌ها، اتحادیه‌ها، دموکراسی، کسب قدرت سیاسی، واژگونی و اپورتونیسم در تئوری و عمل؛ از مباحث این کتاب هستند.
۹. هفت و نیم درس درباره مغز
“نوشته “لیزا فلدمن بارت” ترجمه دکتر قاسم کیانی مقدم، کتاب “هفت و نیم درس درباره مغز”، اثری نوشته “لیزا فلدمن بارت” است، که اولین بار در سال ۲۰۲۰ انتشار یافت. وظیفه اصلی مغز، نه فکر کردن، بلکه حفظ وضعیت آلوستاز یا ثبات در جریان، از طریق پیش‌بینی و تامین انرژی مورد نیاز برای بقای بدن است. این تنها یکی از مفاهیم علمی است که بارت، در این کتاب متشکل از مقاله‌های کوتاه و آموزنده ارائه می‌کند. بارت، توضیح می‌دهد که چگونه مغز ما داده‌های حسی دریافتی را رمزگشایی می‌کند تا تصمیم بگیرد که دست به چه اقدامی بزند، و این که چگونه مغز ما عملکردهای خود را با سایر اعضای بدن هماهنگ می‌کند. شاید جذاب ترین ایده‌های کتاب، در فصل پایانی آن ارائه می‌شود، زمانی که بارت به توانایی منحصر به فرد مغز در ساخت واقعیت اجتماعی می‌پردازد. ما انسان‌ها به صورت جمعی، واقعیتی اجتماعی را خلق می‌کنیم که به دنیای فیزیکی، نظم و چارچوب می‌بخشد؛ ما سنت‌ها، قوانین و تمدن‌ها را به وجود می‌آوریم.
۱۰. واپسین جنبش قرون وسطایی دوران فئودال
نوشته “محمدرضا فشاهی، در مرز نیمه ی اول و نیمه ی دوم قرن نوزدهم میلادی، تحولاتی در اندیشه ی مذهبی و تفکر ایران روی داد که به نام مکتب شیخیه شهرت دارد. این تحول که در آغاز در اندیشه ی مذهبی و عرفانی شکل گرفت، سرانجام در سیر تکاملی خود، به جنبش با بیان یعنی یک جنبش اجتماعی منجر شد.
۱۱. جنایت و مکافات، سیری در نخستین انقلاب سیاه تاریخ جهان
نوشته شجاع الدین شفا، سال ۱۳۵۷ در تاریخ ایران یک سال سرنوشت بود. از این سال‌ها حتی در تاریخ به درازای تاریخ چند هزار ساله ایران نمی‌توان یافت، زیراکه آنچه فراوان اتفاق افتاد دیگر سرنوشت ساز نمی‌تواند بود. ملت‌هایی هستند که حتی یکی از این سال‌ها را، به مفهوم اصیل آن در تاریخ زندگانی خود ندارند… #شجاع_الدین_شفا می‌نویسد: کتاب “جنایت و مکافات” را، که سنگین‌ترین کار مطبوعاتی من است، را در سال ۱۳۶۵ در شرایطی نوشتم که فکر میکردم جامعه برون مرزی ما در گرماگرم پیکار رهایی بخش ملى، نیاز مبرمی به آگاهی هر چه بیشتر بر واقعیت‌هایی دارد که باعث برهم ریختن سراپای ساختار سیاسی و اجتماعی جامعه متحرک ما شده بودند… “”.
۱۲. نژاد و تاریخ
نوشته “لوی استروس” ترجمه ابوالحسن نجفی، در سال ۱۹۵۲ سازمان بین‌المللی یونسکو به انتشار مجموعه‌ای درباره مسئله نژاد و نژادپرستی در جهان پرداخت و نگارش کتابی در زمینه نژاد و تاریخ را به مردم‌شناس فرانسوی “کلود لوی استروس” پیشنهاد کرد، که حاصل آن رساله‌ای است که اینک ترجمه آن به نظر خوانندگان می‌رسد.
